Compositie van productfoto’s: Grote of kleine scherpte-diepte (DOF)

Scherpte-diepte (depth of field – DOF)

Scherpte-diepte is de mate waarop delen van de foto scherp zijn tegenover de andere delen van de foto die onscherp zijn.
Het is een zeer handige manier om de focus te leggen op één specifiek gedeelte van een foto, zeker als de rest van de foto onnodig afleidend is.
Maar bij productfotografie is het lang niet altijd gewenst dat een groot gedeelte van de foto onscherp is. De foto moet immers de kijker een goed beeld geven van wat het product in werkelijkheid is. Daarom streeft een productfotograaf vaker naar een grote scherptediepte dan een kleine.

Wanneer kleine scherptediepte:
-Sfeerfoto’s ter aanvulling van duidelijke productfoto’s op witte achtergrond.
-Extreme close-ups waar het fysiek onmogelijk is om alles scherp te hebben (zie tabel hieronder).
-Als niet alle factoren binnen de macht van de fotograaf zijn tijdens de shoot, bijvoorbeeld een locatieshoot van machines in een fabriekshal. Strategisch geplaatste focus kan de producten waar het om gaat naar voren halen en de achtergrond minder storend maken.

Grote Scherpte-diepte (DOF) bij productfotografie

Een productfoto waarbij gefocust wordt op 1 onderdeel van het product, terwijl de afleidende achtergrond onscherp wegvalt.

Wanneer grote scherpte-diepte:
-Als het product duidelijk in beeld gebracht moet worden (packshots, overzichtsfoto’s voor catalogus). Voor productfotografie is dit meestal het geval.

Grote Scherpte-diepte (DOF) bij productfotografie

Een productfoto waarbij alles scherp moet zijn

Hoe werkt depth of field?
De scherpte-diepte hangt af van 3 factoren: afstand van de camera tot het onderwerp (product), brandpuntafstand & diafragma instelling.
In deze tabel kan je zien hoe deze factoren onderling effect hebben op de uiteindelijke scherpte-diepte van de foto.

Scherpte-diepte (DOF) uitleg met tabel

Het is over het algemeen een stuk makkelijker om een kleine scherptediepte te maken in een productfoto dan het tegenovergestelde. Het scherp krijgen van het volledige product is één van de lastigste uitdagingen in de studio van een productfotograaf. Want wat als de klant een foto wil van heel dichtbij genomen met een brandpuntafstand van 105mm? Het enige wat de productfotograaf nu nog kan doen is de diafragma waarde zo hoog mogelijk instellen (bv F22).

Diffractie
Maar nu lopen we tegen een ander probleem aan. Los van het feit dat de maximale F-stop van de meeste lenzen niet toereikend is om de gewenste scherptediepte te realiseren moet de fotograaf ook nog eens rekening houden met Diffractie (engels: Diffraction). Diffractie is een ingewikkeld natuurkundig fenomeen dat onder andere effect heeft op de scherpte van cameralenzen.
Zonder te technisch te worden komt het er op neer dat cameralenzen minder detail kunnen zien naarmate de diafragmaopening kleiner wordt. Rond F8 presteren de meeste lenzen op hun best, dus als het even kan wil een productfotograaf niet veel verder gaan dan die F8, misschien F16 als het een heel goede lens is (laat staan F22 of hoger). Want hoewel er steeds meer van de foto binnen de scherptediepte komt te vallen, wordt datgene wat ‘scherp’ is steeds minder duidelijk gezien door de lens (heel onwetenschappelijk: vergelijk het met je ogen die steeds minder detail zien naarmate je ze verder sluit).

Valsspelen
Wat valt er dan nog aan te doen? De opdrachtgever wil immers ‘gewoon’ een scherpe foto van dichtbij met een zoomlens.
Twee opties: het gebruik van een tilt-shift lens of de nabewerkingstechniek focus-stacking.
In een ander artikel ga ik binnenkort meer uitleggen over deze twee mogelijkheden, so stay tuned 😉

Compositie van productfoto’s: lenskeuze

Laten we het eens hebben over een onderdeel waar we het als fotograferen graag over hebben: Apparatuur! Speelgoed! Gear!

In dit artikel vertel ik over de technische aspecten van productfotografie-lenzen, in een volgend artikel gaat het over de creatieve keuze van lenzen: wat voor verschil maakt een groothoeklens tegenover een telezoomlens als we het hebben over productfotografie?

Ik krijg vaak de vraag wat nu de ‘beste’ lens voor productfotografie is (ja, in het Nederlands zeg je objectief maar mijn subjectieve mening is dat het woord lens logischer is en beter klinkt).

Het correcte antwoord is natuurlijk dat er geen ‘beste’ lens is voor productfotografie, alleen de beste lens voor de behoeftes van de klant, de voorkeuren van de fotograaf en natuurlijk het beschikbare budget.

Er zijn wel een paar specifieke onderdelen die een lens geschikt maken voor productfotografie, en vice versa onderdelen die niet van belang zijn. Daarna zal ik mijn persoonlijke favorieten laten zien.

Eerst de dingen die niet belangrijk zijn:

Maximale F-stop / lichtgevoeligheid
Hoewel het soms leuk is om met kleine scherptediepte (< F2.8) te spelen in de studio, vereisen de meeste productfoto’s juist een grote scherptediepte (>F11).
Sterke studioflitsers hebben genoeg kracht om voldoende fotonen in een klein diafragma te schieten.
Sterker nog, het gebruik van kleinere F-stops van minder dan F8 maakt studiofotografie alleen maar lastiger omdat er (met een standaard sluitertijd van 1/180 van een seconde) gemakkelijk daglicht/TL licht in de foto kan komen.
Diffractie (onscherpte van de lens die optreedt bij kleinere diafragma openingen zoals F16, F22, F32) aan de ene kant van het spectrum en lens onscherpte bij grote openingen zoals F1.8 en F2.8 zorgen ervoor de de productfotograaf over het algemeen tussen de F8 en F16 zit. Uitzonderingen daargelaten.

Vibration reduction
Je werkt altijd op een statief, en zo niet zit je altijd aan de flitsduratie van enkele duizenden van een seconde vast. Als je studiofoto niet scherp is ligt het niet aan de lens (tenzij het een slechte/onscherpe lens is, haha).

Autofocus
Hoewel dit wel handig is om te hebben, zou ik eerder (voor hetzelfde geld) een super scherpe lens kiezen zonder autofocus dan eentje met een supersnelle, accurate autofocus die wat minder scherp is. Producten staan over het algemeen stil, dus neem de tijd om alles perfect in te stellen.

Dingen die wel belangrijk zijn:

Scherpte van de lens
Productfoto’s moeten scherp zijn. Zo simpel is het. Kijk daarom op DXO Mark voordat je een lens aanschaft, deze site heeft alle informatie die je nodig hebt om een beslissing te maken als het aankomt op technische specificaties en meetresultaten.

Geen of weinig onvolkomenheden
Geen lens is perfect. Door de ingewikkelde constructie van glazen lens achter glazen lens in de omhuizing ontstaan er altijd ongewenste effecten zoals chromatische aberratie (engels: chromatic aberrations), flare, vignettering (engels: vignetting) en vervorming (engels: distortion). Zonder specifiek op al deze termen in te gaan komt het er op neer dat betere (en vaak duurdere) lenzen minder van dit soort onvolkomenheden tonen dan minder goede lenzen. Tegenwoordig kunnen we dit in de nabewerking allemaal wel wegwerken, maar het scheelt waardevolle tijd (en dus geld) om dit over te kunnen slaan. Ook hiervoor check je DXO Mark.

Duurzamheid / bouwkwaliteit
Een cameralens is een investering. Grote kans dat je er ooit mee tegen een tafel stoot of op de grond laat vallen (of gebeurd alleen mij dit…?). Als er ooit iets mee gebeurd wil je niet dat je de lens kan afschrijven. Ik heb mijn Nikkor 24-70mm F2.8 meerdere keren laten vallen en hoewel er krassen en zelfs een deukje in zitten is de beeldkwaliteit onaangetast.
Bouwkwaliteit is gewoon belangrijk.

Mijn favorieten:

  • AF-S NIKKOR 24-70mm f/2.8G ED
    De go-to lens die meestal op mijn D800 bevestigd zit. Flexibel door de zoom, zonder te veel water bij de wijn te doen wat betreft scherpte en andere onvolkomenheden die je bij zoomlenzen vaak ziet.
    AF-S NIKKOR 24-70mm f/2.8G ED
  • PC-E NIKKOR 24mm f/3.5D ED Tilt Shift lens
    Deze Tilt-Shift lens biedt mogelijkheden die een ‘normale’ lens niet kan. Voor meer info hier over lees mijn blogpost over interieurfotografie met een tilt shift lens en productfotografie met een tilt shift lens.
    PC-E NIKKOR 24mm f/3.5D ED Tilt Shift lens
  • AF-S VR Micro-Nikkor 105mm f/2.8G IF-ED
    Een zeer solide macro lens voor reproducties van tegels en texturen, close-ups van bijzondere materialen of ‘gewoon’ productfotografie van kleine objecten zoals sieraden.
    Goede prijs/kwaliteit.
    AF-S VR Micro-Nikkor 105mm f/2.8G IF-ED macro lens

Uiteindelijk kan je met iedere lens een goede productfoto maken.
Zolang je de beperkingen van de lens kent en daar omheen kan werken is het tegenwoordig moeilijk om echt een slecht beeld te produceren. Als je echter op zoek bent naar een specifieke lens voor productfotografie weet je nu iets beter waar je op moet letten, en wat minder van belang is.

Compositie van productfoto’s: hoogte van de camera

Wat een verschil kan iets simpels als de hoogte van de camera maken?

Goed geraden; een groot verschil!

Soms is de oplossing om de productfoto ‘goed’ te krijgen zo simpel als het statief omlaag halen en de camera waterpas te houden. Het is voor ons als volwassen mens heel logisch om foto’s te maken vanuit ooghoogte: dat is immers hoe wij als mensen de wereld zien. Daarom worden productfoto’s vaak schuin van boven gemaakt, want het is eigenlijk onnatuurlijk om een ander standpunt te gebruiken. Tafels zijn altijd lager dan ooghoogte (zelfs ‘staan’tafels 😉 ) dus wanneer we een product op een fotografietafel fotograferen draaien we automatisch de camera naar beneden.
We zien dan een product van bovenaf, wat vaak een duidelijk genoeg beeld geeft van hoe het product er in het echt uit ziet. Maar het is niet per se de beste productfoto.

Om onze productfotografie te verbeteren nemen we een lesje uit de portretfotografie.

Één van de gemakkelijkste manieren om een kinderfoto aansprekender te maken is om zelf door de knieën te gaan en op ooghoogte van het kind te fotograferen: opeens zit de kijker in de belevingswereld van het onderwerp (kindje) in plaats van de ‘grote mensen wereld’ die op het kind neerkijkt.

Ditzelfde principe kunnen we toepassen op productfotografie: fotografeer het product alsof je zelf zo groot bent als het product, en zie hoe de foto opeens veel aansprekender is en een soort autoriteit uitstraalt.

Klein voorbeeldje:

Een productfoto op witte achtergrond van boven genomen

Een productfoto op witte achtergrond van boven genomen. Prima foto, maar vrij standaard…

Verzet je statief (je gebruikt toch wel een statief he! 😉 ) een klein beetje richting de grond….

Een productfoto op witte achtergrond recht van voren genomen

Een productfoto op witte achtergrond recht van voren genomen. Toch een heel andere uitstraling!

Nu zal dit niet voor alle producten de perfecte oplossing zijn, maar het is weer een extra hulpmiddel in je productfotografie-toolbox.

Compositie van productfoto’s: producten ophangen

Een snelle, makkelijke tip die je productfoto’s meteen een compleet andere allure kan geven: in plaats van de producten altijd maar neer te zetten op een ondergrond, probeer ze eens op te hangen!

Dit werkt uiteraard beter met kleine of lichtere producten dan met wasmachines en bankstellen, maar bij de meeste productfotografie kan deze techniek toegepast worden.
Het grootste voordeel van producten ophangen in plaats van neerzetten is dat de onderkant van het product opeens ook zichtbaar is. Daarnaast komt het veel dynamischer en modern over als een product op ooghoogte gefotografeerd wordt in plaats van schuin van boven.
Ook kan je meer kanten op met de belichting: opeens kan de onderkant gemakkelijk belicht worden, en dat is bijvoorbeeld bij sportschoenen met zolen (waar ook veel design werk in zit) heel fijn.

Je ziet gewoon meer detail op 1 foto.

Je kan er voor kiezen om het ‘hangen’ van het product zichtbaar te laten en het in de foto te verwerken, of om het digitaal weg te poetsen in Photoshop.

Wat je keuze gaat worden hangt af van de soort foto die je wilt maken: is het een creatieve sfeerfoto? Kies een leuke tak of vreemde kleerhanger die bij het product past en maak het onderdeel van de foto!

Komt de productfoto in een catalogus of webshop? Dan ben je vaak beter af met wat nabewerking (kijk onder de categorien NABEWERKING voor tips!) om de ‘hanger’ uit de foto te halen zodat alle aandacht op de details van het product komt te liggen.
Door wat te knutselen en te puzzelen in de studio kom je een heel eind! Denk aan visdraad om lichte producten op te hangen en te laten zweven, dunne metalen staven (let wel op wanneer je met naalden e.d. Gaat werken!) of andere (bijna) onzichtbare hulpmiddelen zodat je in Photoshop zo min mogelijk uit de foto hoeft te verwijderen.

onzichtbaar producten ophangen witte achtergrond
onzichtbaar producten ophangen witte achtergrond
onzichtbaar producten ophangen zwarte achtergrond

Als je kiest om het ophangmechanisme zelf op de foto te zetten, zorg er dan voor dat het qua styling overeenkomt met de sfeer die je neer wilt zetten.

opgehangen productfotografie opgehangen productfotografie

Het kost iets meer tijd in de voorbereiding om producten op te hangen en te laten zweven, maar het betaald zich uit in foto’s die veel meer in het oog springen en zich onderscheiden van alle andere saaie foto’s die schuin van boven zijn genomen!

Experimenteer er maar op los!

Productfotografie: ophangen van producten in de studio

De behind the scenes set-up

Ten slotte nog een voorbeeld van een productfoto die niet mogelijk was geweest als het niet was opgehangen:

Productfoto's laten zweven

Het resultaat met belichting van boven EN van onderen!

 

Belichting van productfotografie: Welke invalshoeken gebruiken?

Als er één aspect van productfotografie is wat ik als belangrijkste factor voor een mooie foto zou moeten aanwijzen, is het de belichting van het product.

Specifiek de hoek van de belichting op het product.
Wat ik daar mee bedoel is vanuit welke hoek de flitsers op het product schijnen.

Als er al een ‘vak geheim’ zou zijn die je in één klap een betere productfotograaf maakt (voor alle duidelijkheid; die is er niet) zou het dit zijn.

Maar al te vaak zie je productfoto’s die er plat uitzien, zonder diepte in de producten. 9 van de 10 keer komt dit door de belichting. De flitser is dan recht van voren, vanuit de kijkhoek van de camera, op het product gericht. Omdat de fotonen vanuit de flitser onder precies dezelfde hoek weer worden teruggekaatst in de camera ontstaat er geen schaduwvorming die het product zijn diepte en vorm geeft.

Om echt goed te begrijpen hoe dit allemaal werkt moet je bijna een professor in de natuurkunde zijn: invalshoeken van licht, patronen van fotonen, diffuus materiaal & reflecterend materiaal… heel interessant allemaal maar ook erg moeilijk om goed uit te leggen. Mocht je hierin geïnteresseerd zijn raad ik het boek “Light—Science & Magic” aan. Daar ben je wel even mee bezig!

Wat ik wel kan uitleggen is het basisprincipe van lichtval.

Om dit te illustreren heb ik een heel simpel product genomen om te fotograferen: een rolmaat.

Allereerst een foto met de flitser (een medium softbox) van recht achter de camera.
De instellingen zijn doodsimpel; 1/180th van een seconde, f16, ISO 100.
Normaal gesproken zou ik de achtergrond ook belichten om het vrijstaand maken te versimpelen maar in dit voorbeeld wil ik het met opzet zo simpel mogelijk houden.

belichting recht van voren

Foto van een product met flitser van voren

Deze foto is helemaal niet slecht per se, want alles is duidelijk zichtbaar en niet over- of onderbelicht. Maar het is wel flets en nietszeggend. Hoe kunnen we deze foto nu beter, of zelfs mooier maken?
Met licht.

Wat je juist wilt hebben is een flitser set-up die het product als het ware sculptuurt met licht. Dit is ook waarom een light tent (licht tent of light cube) bijna nooit de mooiste resultaten geeft: als het licht overal vandaan komt haal je alle schaduw weg, terwijl je juist schaduw wilt gebruiken om het product te laten zien!

belichting van de zijkant

Foto van een product met flitser van de zijkant

In plaats van de flitser recht van voren te gebruiken plaats je de flitser zo dat de schaduw het product sculptuurt.

Het enige verschil met de vorige foto is dat ik de flitser heb verplaatst naar de zijkant van het product. Zoals je ziet komen nu pas de tastbare eigenschappen van het product naar voren omdat de schaduw reliëf creëert op de verschillende uitsparingen in het product.

Nu heb je een foto met contrast. Je voelt als het ware hoe de ribbeltjes voelen als je het aanraakt. Een goed begin!
Maar de andere zijkant is nu wel erg donker. Je ziet helemaal niets!

De oplossing is simpel; doe wat je zojuist gedaan hebt, maar dan aan de andere kant.

De flitser van de andere kant vult de donkere gebieden op zonder af te doen aan de gecreëerde diepte in de foto:

belichting van de zijkant

Foto van een product met flitser van de andere kant

Ook aan deze kant zien we dat het product echt tot leven komt: de subtiele inkeping rondom het logo en opdruk (cirkelvormig) wordt zichtbaar omdat het licht nu een kleine schaduw werpt waar het niet komen kan. In de foto met flitser van voren was dit helemaal niet zo zichtbaar!

Let wel op de precieze invalshoeken van het licht: de flitser heb ik in bovenstaande foto niet haaks op de camera gezet

Als we deze 2 flitsers nu samen gebruiken hebben we als het ware de ene lichtbron (recht van voren) opgedeeld in twee lichtbronnen: beiden van de zijkant.

Het resultaat: een simpele foto van een product die je bijna door het beeldscherm heen aan kan raken!

Beste (juiste) belichting bij productfotografie

Het totaalbeeld van 2 lichten van de zijkanten, opgeschoond in Photoshop.

De volgende keer dat je een product fotografeert, zet die flitser eens ergens anders neer en kijk hoe de schaduwen op het product vallen.

Creëer een 3D foto die je kan voelen in plaats van een platte, fletse foto!

Hieronder een diagram van de gehele set-up:

Simpele basis licht setup productfotografie

Simpele basis licht set-up productfotografie